سمک عیار (گنجینه متون کهن)

سمک عیّار چه قصه ای است؟
قهرمان داستان به پریانی برمی خورد که خود را به شکل گورخر، کلاغ و یا شغال در می آورند، به مرغانی که چهره انسان دارند، به کلاغی که مثل انسان حرف می زند، در جایی سر از جزیره دوالپایان در می آورد حتی در جایی سیمرغ او را از مرگ نجات می دهد. در طول داستان به پهلوانان بسیار برمی خورد؛ خیلی از آنها را از مرگ نجات می دهد با خیلی از آنها می جنگد، تاج و تخت بعضی شاهان را از سقوط نجات می دهد، عاشق و معشوق های بسیاری را به هم می رساند و در جایی خود به کسی دل می بندد و در سراسر داستان با عیّاران همراه است.
آیا باید این داستان بلند را از قصه های عامیانه فارسی دانست یا افسانه یا رمانس و یا حتی رمانس؟
قصه های عامیانه قصه هایی هستند که در آنها به ماجراهای شاهان، وزیران، امیران و یا حتی مردان و زنان گمنامی می پردازند که با حوادث عبرت آموز و وقایع شگفت انگیز مواجه می شوند. رمانس نیز تا حدودی شبیه قصه های عامیانه است. این نوع قصه ها نیز به ماجراهای عاشقانه و اسرار آمیز و حوادث شگفت انگیز می پردازند و نویسنده خیلی کم با جهان درونی انسان ها سر و کار دارد او به دنبال تصویر کردن رویدادهای خیالی است.
سمک عیار ظاهرا باید چنین چیزی باشد؛ قصه های پهلوانی، سلحشوری، عشق، مرگ و قصه های شگفت انگیز، نظیر پریان و جادوگران، دست به دست هم داده اند تا داستان سمک عیار به وجود بیاید.اما در کتاب جنبه هایی به چشم می خورد که مانع از آن می شود تا این داستان را صرفا در زمره قصه های عامیانه یا رمانس بدانیم؛ جنبه های اجتماعی، تاریخی، انسانی و یا حتی گاهی شیوه بیان و انتخاب محمل های گوناگون برای روایت، به گونه ای است که شاید بشود آن را به رمان نزدیک دانست.
سمک عیار یکی از بزرگترین قصه های ایرانی و از قدیمی ترین نمونه های داستان پردازی در ادبیات فارسی است. تاریخ تالیف این کتاب و نام نویسنده اش معلوم نیست، تمام اطلاعاتی که از این کتاب در دست است از خود متن به دست آمده، آنچه مسلم است گردآورنده این داستان مفصل که اصل آن سه مجلد است و نسخه ای از آن در کتابخانه بودلین آکسفورد موجود است فرامرز بن خداداد بن عبدالله الکاتب الارجانی نام دارد که گویا آن را از زبان قصه گویی به نام صدقه ابوالقاسم فراهم آورده است.