ذهن اخلاقی: چگونه طبیعت فهم خوب و بد را پدید آورد؟

ذهن اخلاقی از کشف یک قلمرو تازه در دانش بشر سخن می‌گوید. این کتاب چکیده‌هایی پرمغز و گزارش‌هایی شگفت‌آور از رشته‌های گوناگون در اختیار خواننده‌اش می‌گذارد و گام به گام می‌کوشد خرده‌ها و تکه‌های جور و ناجور یافته‌های دانشمندان در علوم زیست‌شناسی و علوم اجتماعی را سامان دهد و تصویری بسازد از همگراییِ محتمل در این علوم به سوی تدوین «دانش نوین اخلاق».

این دانش نوینْ انسان را صاحب موهبت یا استعداد اخلاقی می‌انگارد، «استعدادی» که با کم‌ترین تحریک بیرونی، و بر مبنای «اصولی» فعال اما پنهان، به رویدادها و تجربه‌های محیطی رنگ و بوی اخلاقی می‌بخشد. «استعداد اخلاقی» ویژگی زیستی‌ای مختص انسان است که اجزایش را شاید بتوان در جانداران دیگر پیدا کرد، ولی کارکردش به آن شکل منسجم و سامان‌مندی که در انسان سراغ داریم در جهان موجودات زنده بی‌همتاست.

این استعداد ذاتی را انسان‌ها با خود به دنیا می‌آورند تا راهنمایشان برای بقا و گذران زندگی باشد. اما این سازواره همچون هر سازواره طبیعی دیگر تنوع نیز می‌پذیرد. «اندام اخلاقی» ما به غیر از «اصول» عملیاتی و محاسباتی خود مجالی هم برای گوناگونی در اجرا باقی می‌گذارد. از این گفته گریزی نیست، چرا که می‌دانیم یک و تنها یک فرهنگ و دستگاه اخلاقی نداریم، بلکه فرهنگ‌ها گوناگون و دستگاه‌های اخلاقیِ ناهمسان هم فراوان‌اند.

بسی محتمل است که «موتور» محاسباتیِ «استعداد اخلاقی» به لحاظ تکوین و تکاملِ زیست‌شناختی و اجتماعی در نوع بشر مشترک باشد، اما نوع بشر به یک دستگاه واحد اخلاقی نمی‌رسد. محیط بیرونی باید مجال اثر داشته باشد، ولی این مجال فراهم نمی‌گردد مگر آنکه در سازوکار درونی آن دستگاه فضایی برای تنوع وجود داشته باشد.

این فضاهای مُجازِ گوناگونی را می‌شود به «پارامتر»هایی ماننده کرد که در یک جعبه‌کلید یا ماشین محاسبه‌گرْ از پیش تعریف شده‌اند، اما تعیین مقدار یا ارزش آن‌ها به کاربر یا محیط واگذار شده است. از افزوده شدن این «ارزش»های پارامتری بر اصول محاسباتیِ «استعداد اخلاقی» نظامی پدید می‌آید که انسان را قادر می‌سازد در بوم فرهنگی و اخلاقیِ خویش خوبی یا بدیِ امور و رویدادها و نیات را به شم دریابد.